Van vaardigheden bewust, leerlingen en studenten beter toegerust
Op weg naar een doorlopende leerlijn vaardigheden vo-ho
Uit onderzoek blijkt dat inzetten op vaardigheden cruciaal is voor studentsucces. Naast specifieke vaardigheden gekoppeld aan vak, module of opleiding, wordt van leerlingen en studenten verwacht dat zij ook andere complexe vaardigheden verwerven (bijvoorbeeld 21e-eeuwse vaardigheden en life skills) om daarmee hun professionele identiteit te ontwikkelen ter voorbereiding op hun toekomst. Om de aansluiting tussen vo en ho te bevorderen, is het noodzakelijk dat leerlingen en studenten al vroeg starten met de ontwikkeling van deze vaardigheden.
Vaardighedenraamwerk
Na uitgebreid literatuuronderzoek is in kaart gebracht welke vaardigheden zorgen voor een succesvolle overgang van het voortgezet onderwijs naar het hoger onderwijs. Tijdens het proces is er samengewerkt met professoren en onderwijsprofessionals van de Erasmus Universiteit Rotterdam, Hogeschool Rotterdam, Hogeschool Inholland Rotterdam, decanen en docenten van verschillende vo-scholen in de regio Rotterdam en Tilburg University om te zorgen voor een breed gedragen document. Op basis van alle verzamelde data en expertise is het Vaardighedenraamwerk vo-ho ontwikkeld.
Het raamwerk bestaat uit drie hoofdcategorieën: persoonlijke vaardigheden, sociale vaardigheden en studievaardigheden. Per categorie zijn vaardigheden en deelvaardigheden beschreven die tevens zijn uitgewerkt in rubrics. Deze rubrics geven houvast om concrete leerdoelen op te baseren. In vier experimenten in de WERKplaats Aansluiting vo-ho is het Vaardighedenraamwerk vo-ho verder ontwikkeld: rubrics Vaardigheden, Quickscan Vaardigheden, Routekaart Vaardigheden en implementatietool voor Vaardighedenapp, de ‘Ace app’. In andere experimenten zijn attitude en vaardigheden uitgewerkt: zelfregulerend leren, safe en brave spaces, praktijkgericht programma en motiveren van leerlingen.
Dit Vaardighedenraamwerk vo-ho heeft de Erasmus Universiteit Rotterdam ook doorgetrokken naar het primair onderwijs, zodat een mooie doorlopende leerlijn ontstaat.
Contact
Voor vragen en opmerkingen, neem contact op via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Rubrics Vaardigheden
Penta Scala Molenwatering is momenteel bezig een nieuwe havo-bovenbouw op te zetten volgens de volgende missie: “Leerlingen contextrijk begeleiden naar het hbo, hen betrekken bij het onderwijs en verantwoordelijkheid leren nemen, met oog voor samenleving en planeet”. De school ontwerpt in een experiment bij de WERKplaats Aansluiting vo-ho vanuit het Vaardighedenraamwerk vo-ho beoordelingscriteria op vaardighedenniveau, o.a. voor inzet pgp-m en nlt, maar ook inzetbaar bij andere vakken.
Tijdens de conferentie vo-ho op 12 november zullen de rubrics gepresenteerd worden en niet lang daarna op het platform van het samenwerkingsverband worden geplaatst.
Contact
Tijdens de conferentie vo-ho op 12 november worden de rubrics in een deelsessie gepresenteerd. Houd de Agendapagina van het digitaal platform vo-ho in de gaten. Voor vragen en opmerkingen, neem contact op via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
QuickScan Vaardigheden
Op basis van het Vaardighedenraamwerk is in een experiment bij de WERKplaats Aansluiting vo-ho samen met Penta Scala Rietvelden en Scholengemeenschap Hugo de Groot de QuickScan Vaardigheden ontwikkeld. Het Insula College heeft in een experiment gezorgd voor implementatiemateriaal, waardoor andere scholen en opleidingen zelfstandig de tool kunnen inzetten. Met de QuickScan Vaardigheden kan een school of opleiding meten of en hoe er al aan bepaalde vaardigheden wordt gewerkt. Deze bevat vragenlijsten voor leerlingen/studenten, docenten en beleidsmakers/MT. De tool brengt de volgende zaken in kaart:
- Binnen welke vakken op welke wijze aan welke vaardigheden wordt gewerkt.
- Of het bestaande vaardighedenonderwijs reeds aan elkaar verbonden is.
- Welke vaardigheden nog onvoldoende geborgd zijn in het curriculum.
- Advies om leerlijnen te ontwikkelen op basis van de uitkomsten van de QuickScan.
- Concrete actiestappen en adviezen om de lacunes weg te werken.
Een demoversie van de vragenlijsten is te vinden op het platform vo-ho.
Contact
Schooljaar 2024-2025 vinden webinars ‘Quickscan Vaardigheden’ plaats voor belangstellenden, houd de agenda bij van het platform vo-ho. Tijdens de conferentie vo-ho op 12 november worden de Quickscan en het implementatiemateriaal in een deelsessie gepresenteerd. Houd de pagina agenda van het digitaal platform vo-ho in de gaten. Voor vragen en opmerkingen kun je ook contact opnemen via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Routekaart Vaardigheden
Vaardigheden zijn één van de struikelblokken in de overstap naar het hbo. Het Walburg College wil leerlingen doelgericht en bewust aan deze vaardigheden laten werken, zodat zij meer bagage meekrijgen voor de overstap naar het hoger onderwijs en daardoor minder uitvallen. De school kiest voor een multidisciplinaire aanpak op vaardigheden, PWS en Loopbaanontwikkeling en -begeleiding (LOB). In een experiment bij de WERKplaats Aansluiting vo-ho heeft de school een vaardighedenlijn ontwikkeld die geïntegreerd is in de leerlijnen van het mentoraatsprogramma, wereldburgerschap, Loopbaanontwikkeling en Begeleiding (LOB) en het Walburgwerkstuk. Het programma is ontwikkeld met het doel om leerlingen beter voor te bereiden op de uitdagingen die zij tijdens hun schoolcarrière en daarna zullen tegenkomen.
Zie hier het verslag van het onderzoek en de vernieuwde leerlijnen vaardigheidsonderwijs voor havo/vwo 3 en havo 4. Komend jaar wordt de leerlijn voor havo 5 ontwikkeld.
Contact
Voor vragen en opmerkingen, neem contact op via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Vaardighedenapp, ‘Ace app’ voor leerlingen/studenten
De Erasmus Universiteit Rotterdam heeft de vaardighedenapp, de ‘Ace app’ voor leerlingen/studenten ontwikkeld en daarbij scholen en Hogeschool Inholland en Hogeschool Rotterdam betrokken. In een experiment in de WERKplaats Aansluiting vo-ho is samen met scholen en Rotterdamse hogeronderwijsinstellingen een implementatietool gemaakt, waardoor andere scholen en opleidingen zelfstandig de tool kunnen inzetten. Dit materiaal komt binnenkort beschikbaar.
Via de app leren leerlingen in de bovenbouw en eerstejaarsstudenten hoe ze zich een vaardigheid zelfstandig eigen kunnen maken, net als Duolingo. Vaardigheden als samenwerken, reflecteren of plannen komen nu vaak impliciet aan bod in het onderwijs. Docenten weten niet altijd hoe je leerlingen succesvol vaardigheden laat trainen. Met de app worden vaardigheden expliciet gemaakt, zodat leerlingen deze vaardigheden gaan herkennen en toepassen. Daarnaast ondersteunt de app docenten in het geven van vaardighedenonderwijs.
Contact
Schooljaar 2024-2025 vinden webinars ‘Ace app’ plaats voor belangstellenden, houd de agenda bij van het platform vo-ho. Tijdens de conferentie vo-ho op 12 november worden de Ace app en de implementatietool in een deelsessie gepresenteerd. Houd de pagina Agenda van het digitaal platform vo-ho in de gaten. Voor vragen en opmerkingen kun je ook contact opnemen via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Vaardigheden in Safe en Brave spaces
In de WERKplaats vo-ho heeft Mytylschool de Brug een experiment Safe & Brave Spaces aangevraagd. Voor veel leerlingen met een beperking is de overstap van voortgezet speciaal onderwijs naar hoger onderwijs een kolossale stap, met veel studie-uitval als gevolg. Het concept is toepasbaar voor allerlei leerlingen en studenten.
Een Safe Space is een leeromgeving waar leerlingen zichzelf kunnen zijn, zonder vrees voor uitsluiting, discriminatie of negatieve reacties. Een Brave Space stimuleert leerlingen om uitdagende gesprekken te voeren, verschillen in meningen te respecteren en van elkaar te leren. De deelnemers zijn niet bang om moeilijke thema’s bespreekbaar te maken, ook al is het ongemakkelijk. Leerlingen starten met meer zelfvertrouwen in het hoger onderwijs.
Het volgende materiaal is ontwikkeld: achtergrondinformatie Safe en Brave spaces, stappenplan experiment (in de vorm van een infographic), docentenmateriaal: kennismaking experiment, kennismaking Safe en Brave spaces en handreiking incl. werkvormen. Daarnaast zijn er enquêtes uitgezet: nulmeting en evaluatie en is er een programma ontwikkeld voor bezoek van de leerlingen aan de hogeschool.
Thema leerlingen-/studentenwelzijn tijdens conferentie vo-ho
Aandacht voor studentenwelzijn was er tijdens de conferentie vo-ho op 26 maart. Gastspreker Lisa Klinkenberg, onderzoeker studentenwelzijn lectoraat studiesucces Inholland, vertelde over de nauwe samenhang tussen studentenwelzijn en de mate waarin leerlingen/studenten zich betrokken voelen bij hun school of opleiding. Hoe hoger die betrokkenheid, hoe groter ook de kans dat zij hun studie voltooien. Om succesvol te zijn hebben leerlingen en studenten niet alleen de juiste begeleiding nodig vanuit onderwijsinstellingen, maar ook goed contact met medeleerlingen en studenten, docenten en coaches. Onderwijsinstellingen hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid om studenten te ondersteunen, zegt Klinkenberg. Zij kunnen stress-factoren wegnemen of juist positieve elementen vergroten.
Contact
Voor vragen en opmerkingen, neem contact op via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Zelfregulerend leren
Wolfert Tweetalig ervaart een hiaat tussen de beschikbare theorie en de implementatie in de praktijk als het gaat om het effectief bevorderen van het zelfregulerend leren van leerlingen. Hoe leren docenten leerlingen hoe ze hun eigen leerproces kunnen aan- en bijsturen? Opgedane kennis over zelfregulerend leren blijft vaak beperkt tot een groep docenten.
Uiteindelijk komt kennis over didactiek en materialen niet voldoende terecht waar het uit zou moeten komen: namelijk bij de leerlingen tijdens de lessen. Om dit probleem aan te pakken ontwikkelt de school in een experiment bij de WERKplaats Aansluiting vo-ho kennisclips die docenten binnen Wolfert Tweetalig en de andere scholen binnen het BOOR-bestuur informeren hoe ze het zelfregulerend leren van leerlingen kunnen bevorderen.
Patrick Sins, lector Leren aan Hogeschool Rotterdam en lector Vernieuwingsonderwijs bij Thomas More Hogeschool, was onze gastspreker tijdens de conferentie vo-ho op 2 november. Op interactieve wijze beantwoordde hij de vraag: Leren leren gaat niet vanzelf, maar hoe dan wel? “Je mag verwachten dat leerlingen op school iets leren over biologie, economie, Nederlandse taal en wiskunde. En dat ze die kennis leren toepassen. Maar als voorbereiding op het hoger onderwijs en daarna mag je bovendien hopen dat ze ook iets leren over hoe je moet leren. Leren ze ook welke strategieën je het best kan gebruiken om te leren of om kennis te verwerven? Het gaat dan bijvoorbeeld over het gebruiken van voorkennis, het maken van aantekeningen, het stellen van doelen, het bijhouden van een planning en het checken of je iets begrijpt. Deze strategieën zorgen volgens onderwijsonderzoek bovendien voor betere leerprestaties en meer motivatie. Ondanks dat leerlingen onmiskenbaar veel kennis opdoen, blijkt aandacht voor ‘leren leren’ nog beter te kunnen.”
Als docenten hoge verwachtingen hebben van hun leerlingen en studenten, dan heeft dat een positief effect op het leren en de motivatie van leerlingen. In een interview met het lectoraat Didactiek van Hoge Verwachtingen van Hogeschool Rotterdam wordt verder ingegaan op dit thema.
Contact
Tijdens de conferentie vo-ho op 12 november worden de kennisclips in een deelsessie gepresenteerd. Houd de pagina Agenda van het digitaal platform vo-ho in de gaten. Voor vragen en opmerkingen, neem contact op via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Praktijkgericht programma havo
In het praktijkgerichte programma (pgp), een nieuw vak op de havo, voeren leerlingen praktische en realistische opdrachten uit binnen en buiten de school bij bedrijven en (onderwijs)instellingen. Hierdoor passen ze hun kennis toe in de praktijk en ervaren ze de relevantie van wat ze leren. Zij leren tijdens het pgp ook bredere praktische vaardigheden, zoals samenwerken, presenteren, zelfstandig werken en plannen. Verder oriënteren ze zich op verschillende opleidingen en beroepen en ontwikkelen beroepsbeelden die relevant zijn in het vervolgonderwijs.
Het breed gedragen doel van het praktijkgericht programma is om leerlingen beter voor te bereiden op een keuze en overstap naar het vervolgonderwijs. Loopbaanoriëntatie is daarom een belangrijk onderdeel van dit vak.
Samen met Portus Groene Hart en in nauwe samenwerking met het Walburg College zijn in een experiment bij de WERKplaats Aansluiting vo-ho een module ontwerpcyclus, rubrics, hbo-programma en is pr-materiaal voor ouders en leerlingen ontwikkeld, te vinden op het platform van het samenwerkingsverband vo-ho.
Contact
Schooljaar 2024-2025 vinden webinars ‘Praktijkgericht programma’ plaats voor belangstellenden, houd de agenda bij van het platform vo-ho. Voor vragen en opmerkingen kun je ook contact opnemen via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Hoe motiveer je leerlingen?
Hoe zorg je ervoor dat leerlingen gemotiveerder in de klas zitten? Het DevelsteinCollege heeft deze vraag in een experiment bij de WERKplaats Aansluiting vo-ho onderzocht. De school wil dat leerlingen proactief zijn en zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun leerproces. Het Vaardighedenraamwerk vo-ho hielp de school op weg, omdat vaardigheden vertaald kunnen worden in concreet gedrag van leerlingen. Gestart is met een literatuuronderzoek, er zijn vragenlijsten afgenomen in de bovenbouw: vragenlijst algemene tevredenheid leerlingen en vragenlijst leergedrag leerlingen en er is een leerlingenparlement gehouden. Binnenkort komen filmpjes beschikbaar die ingezet kunnen worden voor een dialoog met docenten over docentengedrag in de klas.
Contact
Voor vragen en opmerkingen, neem contact op via: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Aanbod hoger onderwijs voor scholen
Workshopsessie Vaardighedenraamwerk op scholen
Afgelopen schooljaar zijn er op diverse scholen workshopsessies verzorgd om samen met docententeams na te denken hoe zij het vaardighedenraamwerk het beste kunnen borgen in het curriculum.
Contact
Ook behoefte aan een workshop? Neem contact op met: SamenwerkingVO-HO@hr.nl.
Artikelen
Hoe maken andere scholen en opleidingen werk van vaardigheden? Lees de volgende artikelen die in het kader van het samenwerkingsverband vo-ho zijn verschenen:
