Vaardigheden: de sleutel tot succes
Op weg naar een doorlopende leerlijn vaardigheden vo-ho
Uit onderzoek blijkt dat het ontwikkelen van vaardigheden een belangrijke sleutel is tot succes. Naast de kennis die leerlingen en studenten opdoen in hun vakken of opleidingen, is het ook belangrijk dat ze leren samenwerken, kritisch denken en zichzelf goed leren kennen. Deze vaardigheden helpen hen om een sterke professionele identiteit op te bouwen en zich goed voor te bereiden op hun toekomst. Om ervoor te zorgen dat de overgang van het voortgezet onderwijs naar het hoger onderwijs soepel verloopt, is het belangrijk dat leerlingen al vroeg beginnen met het ontwikkelen van deze vaardigheden. Voor vragen en opmerkingen kun je contact opnemen via: samenwerkingVO-HO@hr.nl.
Vaardighedenraamwerk
Om leerlingen en studenten te ondersteunen bij de overstap van het voortgezet naar het hoger onderwijs, is het Vaardighedenraamwerk vo-ho ontwikkeld door de EUR, samen met partners. Dit raamwerk is gebaseerd op data en deskundige inzichten en beschrijft drie belangrijke groepen vaardigheden: persoonlijke vaardigheden, sociale vaardigheden en studievaardigheden. Elke groep bevat concrete vaardigheden en deelvaardigheden, die zijn uitgewerkt in rubrics.
Rubrics Vaardigheden
In het Vaardighedenraamwerk vo-ho staan de einddoelen beschreven: wat leerlingen en studenten uiteindelijk moeten kunnen. Maar hoe kom je daar? Wat zie je onderweg gebeuren? Om dat duidelijk te maken, zijn de rubrics Vaardigheden ontwikkeld door Penta Scala Molenwatering. Deze rubrics beschrijven stap voor stap welk gedrag bij welke vaardigheid hoort. Zo wordt zichtbaar hoe leerlingen groeien in hun persoonlijke, sociale en studievaardigheden.
QuickScan Vaardigheden
Om scholen te helpen inzicht te krijgen in het vaardighedenonderwijs, is op basis van het Vaardighedenraamwerk vo-ho de QuickScan Vaardigheden ontwikkeld door Penta Scala Rietvelden en Scholengemeenschap Hugo de Groot. Het Insula College zorgde ervoor dat andere scholen de tool zelfstandig kunnen gebruiken, met behulp van een kick-off presentatie en speciaal implementatiemateriaal. Een demoversie van de vragenlijsten is te vinden op het platform vo-ho.
Met de QuickScan kunnen scholen en opleidingen meten of en hoe er al aan belangrijke vaardigheden wordt gewerkt. De tool bevat vragenlijsten voor leerlingen, studenten, docenten én beleidsmakers. Zo ontstaat een compleet beeld van het vaardighedenonderwijs binnen de school.
De QuickScan laat onder andere zien:
- In welke vakken aan welke vaardigheden wordt gewerkt, en op welke manier
- Of de verschillende onderdelen van het vaardighedenonderwijs goed op elkaar aansluiten
- Welke vaardigheden nog onvoldoende aandacht krijgen
- Welke vervolgstappen nodig zijn om leerlijnen te versterken
- En welke concrete acties je kunt nemen om hiaten aan te pakken
Vaardighedenapp, de ‘Ace app’
De door de EUR ontwikkelde ‘Ace app’ helpt leerlingen in de bovenbouw en eerstejaarsstudenten om belangrijke vaardigheden te leren, zoals samenwerken, plannen en reflecteren. Deze app is zowel beschikbaar op pc als op mobiele telefoon.
Jongeren leren stap voor stap hoe ze een vaardigheid zelfstandig onder de knie krijgen. Vaak komen dit soort vaardigheden wel aan bod in de les, maar niet altijd op een duidelijke manier. Docenten vinden het soms lastig om leerlingen hierin goed te begeleiden. De Ace app maakt deze vaardigheden zichtbaar en concreet, zodat leerlingen ze beter herkennen én toepassen.
Ook voor docenten is de app een handig hulpmiddel. Zij krijgen ondersteuning bij het geven van onderwijs over vaardigheden. Daarnaast heeft het Emmauscollege samen met Hogeschool Inholland en Hogeschool Rotterdam promotiemateriaal en een speciaal ontwikkelde implementatietool ontwikkeld, zodat scholen en opleidingen de app makkelijk zelf kunnen gebruiken.
Cyclische aanpak Vaardigheden
Hoe help je leerlingen en studenten beter in hun persoonlijke, sociale en studievaardigheden? Door slim gebruik te maken van twee krachtige hulpmiddelen: de QuickScan Vaardigheden en de Ace app. Door deze in de volgorde QuickScan – Ace app – QuickScan in te zetten, ontstaat een effectieve, cyclische aanpak: je meet eerst waar je staat, gaat vervolgens actief aan de slag in de les, en meet daarna het effect van je aanpak.
Deze aanpak helpt scholen en opleidingen om doelgericht en onderbouwd te werken aan beter vaardighedenonderwijs. De QuickScan laat zien waar de kansen liggen voor verbetering, terwijl de Ace Yourself app leerlingen en docenten ondersteunt bij het oefenen en toepassen van vaardigheden in de praktijk.
De aanpak sluit aan op het vaardighedenraamwerk van vo-ho 010 en is ontwikkeld in samenwerking tussen Instituut voor Sociale Opleidingen/Hogeschool Rotterdam, Penta Scala Molenwatering en de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zij hebben hun krachten gebundeld om metingen en praktijkgericht leren te combineren. Hun ervaringen delen ze graag met andere scholen en instellingen die ook werk willen maken van vaardighedenonderwijs.
Routekaart Vaardigheden
Voor veel leerlingen is de overstap naar het hbo best een uitdaging. Eén van de struikelblokken? Vaardigheden. Het Walburg College wil leerlingen hier beter op voorbereiden, zodat ze met meer zelfvertrouwen en bagage aan hun vervolgopleiding beginnen en minder snel uitvallen.
Daarom kiest de school voor een brede aanpak waarin vaardigheden, profielwerkstuk (PWS) en loopbaanontwikkeling en -begeleiding (LOB) met elkaar worden verbonden. De school heeft een doorlopende leerlijn voor vaardigheden ontwikkeld. Deze is geïntegreerd in het mentoraat, wereldburgerschap, LOB en het Walburgwerkstuk. Het doel? Leerlingen stap voor stap voorbereiden op de uitdagingen die ze tijdens én na hun schooltijd tegenkomen. Benieuwd naar de resultaten? Bekijk de vernieuwde leerlijnen voor havo/vwo 3 en havo 4.
Safe en brave space
Voor veel leerlingen met een beperking is de stap van het voortgezet speciaal onderwijs naar het hoger onderwijs erg groot. Dat leidt helaas vaak tot uitval. Mytylschool De Brug wilde daar iets aan doen en startte met het ontwikkelen van materiaal voor Safe & Brave Spaces.
In een Safe Space voelen leerlingen zich veilig om zichzelf te zijn, zonder angst voor uitsluiting of negatieve reacties. In een Brave Space worden ze juist uitgedaagd om open gesprekken te voeren, ook over lastige onderwerpen. Zo leren ze omgaan met verschillen en bouwen ze meer zelfvertrouwen op, een goede voorbereiding op het hoger onderwijs.
Het experiment leverde waardevol materiaal op:
- achtergrondinformatie met uitleg over Safe & Brave Spaces
- een stappenplan in de vorm van een infographic
- Lesmateriaal voor docenten over een uitgevoerd experiment
- werkvormen en een praktische handreiking Safe en Brave spaces
- enquêtes voor nulmeting en evaluatie
- een speciaal programma voor een bezoek aan de hogeschool
Deze aanpak is niet alleen geschikt voor leerlingen met een beperking, maar kan ook andere leerlingen en studenten helpen bij een soepele overgang naar het hoger onderwijs.
Zelfregulerend leren
Bij Wolfert Tweetalig merken docenten dat er een kloof is tussen wat de theorie zegt over zelfregulerend leren en wat er in de klas gebeurt. Zelfregulerend leren betekent dat leerlingen hun eigen leerproces kunnen plannen, volgen en bijsturen. Maar hoe leer je dat aan leerlingen? En hoe zorg je dat die kennis niet alleen bij een paar docenten blijft hangen, maar binnen het team gedragen wordt en echt terechtkomt bij de leerlingen?
Om dit aan te pakken, ontwikkelde de school een vierluik aan kennisclips samen met Patrick Sins, lector Leren aan Hogeschool Rotterdam en lector Vernieuwingsonderwijs bij Thomas More Hogeschool en Jeroen Rozendaal lector Samen onderzoekend werken bij Hogeschool Rotterdam:
- Deel 1: Zelfregulerend leren. Wat is het?
- Deel 2: Samen onderzoekend werken
- Deel 3: Jezelf bevragen met meerdere praktijkvoorbeelden uit de lessen
- Deel 4: Doorwerking
Praktijkgericht programma havo (Havo-P)
In het praktijkgerichte programma (Havo-P), een nieuw vak op de havo, werken leerlingen aan échte opdrachten van bedrijven en (onderwijs)instellingen. Ze gaan aan de slag binnen én buiten de school en passen hun kennis toe in de praktijk. Zo ontdekken ze waarom wat ze leren op school ook echt nuttig is.
Tijdens Havo-P ontwikkelen leerlingen niet alleen vakkennis, maar ook belangrijke vaardigheden zoals:
- samenwerken
- presenteren
- zelfstandig werken
- en plannen
Daarnaast oriënteren ze zich op verschillende opleidingen en beroepen. Zo krijgen ze een beter beeld van wat bij hen past en bereiden ze zich goed voor op hun vervolgstudie.
Het doel van dit vak is dan ook duidelijk: leerlingen beter voorbereiden op hun studiekeuze en de overstap naar het vervolgonderwijs. Loopbaanoriëntatie is daarom een belangrijk onderdeel van het programma.
Portus Groene Hart heeft in nauwe samenwerking met het Walburg College waardevol materiaal opgeleverd:
- een module over de ontwerpcyclus, dit is de leerlingenhandleiding voor elke opdracht
- rubrics
- een hbo-programma
- en voorlichtingsmateriaal voor ouders en leerlingen
Motiveren van leerlingen en studenten
Het DevelsteinCollege onderzocht hoe je leerlingen meer eigenaarschap kunt geven over hun leerproces. De school wil dat leerlingen niet alleen volgen, maar ook zelf initiatief nemen en verantwoordelijkheid nemen voor hun leren.
Daarbij hielp het Vaardighedenraamwerk vo-ho, dat laat zien welk concreet gedrag hoort bij belangrijke vaardigheden. De school begon met een literatuuronderzoek en hield enquêtes onder bovenbouwleerlingen over hun tevredenheid en leergedrag. Ook werd een leerlingenparlement georganiseerd om hun stem te laten horen.
Filmopnames van klassensituaties kunnen docenten(teams) gebruiken om in gesprek te gaan over hun rol in de klas en hoe die het leren van leerlingen beïnvloedt.
Vanuit het lectoraat Motiverende Leeromgevingen van Hogeschool Rotterdam zijn twee motivatieposters ontwikkeld: een voor leerlingen een voor studenten. Een effectieve tool om motivatie te stimuleren in het klaslokaal.
22 tips om succesvol te studeren
Hoe kun je als student slimmer studeren en betere resultaten halen zonder extra stress en met meer plezier? Waarom is studeren in het hoger onderwijs zo uitdagend voor beginners? Daarvoor is een speciale kaartenset ontwikkeld: ‘22 fundamentele inzichten over succesvol studeren in het hoger onderwijs’. Deze set is gemaakt door George Hlavcs van de opleiding Industrieel Product Ontwerpen aan Hogeschool Rotterdam.
De kaartenset wordt gebruikt in workshops voor eerstejaarsstudenten. Na de workshop kunnen studenten de kaarten ook zelfstandig gebruiken. Elke kaart biedt een praktisch inzicht in de uitdagingen van het hoger onderwijs, én geeft tips om efficiënter te studeren en opdrachten productiever aan te pakken. Kortom: een handige tool voor een vliegende start in de studie!
Artikelen
Hoe maken andere scholen en opleidingen werk van vaardigheden? Lees de volgende artikelen die in het kader van het samenwerkingsverband vo-ho zijn verschenen:
